Gerilim giderme sertleştirmeye maruz kalan bir metalin yüzey gerilimlerinin en az aşamaya getirilmesi için boyutsal değişimleri elimine etmek için yapılan bir işlemdir. Gerilim giderme tavlaması veya kalıntı gerilim giderme denen bu işleme metaller endüstri uygulamalarında ihtiyaç duyulabilir. Temperleme işlemi olarak da adlandırılan gerilim giderme işlemi, menevişleme ve ıslah olarak iki biçimde gerçekleştirilmektedir.
Gerilim giderme tavı şekil verme, döküm ya da kaynak işlemlerinden doğan iç gerilimleri azaltmak amacıyla çelik parçaları genellikle 550-650°C arasında ısıtma ve sonra yavaş yavaş soğutma işlemidir. Gerilim giderme işleminde çelik genleşir. Bu genleşme kontrol altına alınmadığı sürece yeni gerilimler meydana gelecektir. Meydana gelen bu gerilimler “ısıl gerilimler” olarak bilinir.
Gerilim Giderme Tavlamasında Nelere Dikkat Edilmeli?
Çeliklerde gerilim giderme tavlaması iki şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar; menevişleme ve ıslahtır.
Gerilim giderme işleminde malzemenin yapısı ve sertliği değişmez. Gerilim giderme işleminin ardından menevişleme ve bu sayede yüzeyi sertleşmiş olan malzeme parçalarının dönüşmemesi için bu işlem menevişleme sıcaklığının 50 derece altında bir sıcaklıkta yapılmaktadır. Bu sıcaklık nitrokarbirüzesyon seviyesinden önce yapılacak olan gerilim giderme işlemi için 600°C’nin üzerinde bulunmalıdır.
Isıl gerilmelerin malzemenin akma sınırını aşması durumunda çarpılma, çekme ya da basma direncini aşması halinde çatlamalar oluşur. Böylece ani sıcaklık değişimi minimuma düşecektir.
Gerilim giderme tavlaması için en uygun yer fırınlardır. Bunun nedeni fırında tek tip ısıtma söz konusudur. Sıcaklık her noktada aynıdır. Bu nedenle ısıl gerilme ve çatlama ihtimali en aza düşer. Ayrıca oksitlenmenin de önlenmesi söz konusudur.
Gerilim gidermede ısıtmanın her noktada eşit olması son derece önemlidir. Aksi takdirde yeni gerilme ve çarpılmalar söz konusu olabilir.
Gerilim giderme tavlaması sertleştirme ve menevişleme işlemi uygulanan parçaların sertliğinin bozulmaması için menevişlendiği sıcaklığın yaklaşık 50°C altındaki sıcaklıkta gerçekleştirilmelidir. Ayrıca, nitrokarburizasyondan önce gerilim giderme 600°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda yapılmalıdır.
Gerilim giderme tavlaması daha sonra işlem görecek olan parçalara uygulanabilir. Bu tür işlem görecek parçalara gerilim giderme uygulanmalıdır. Ayrıca kaynaklanmış yapılar gerilim gidermeyle gerilimden arındırılabilir.